Ku pamięci gen. Roi

 Uroczystość odbyła się przed tablicą upamiętniającą gen. Roję, która znajduje się na elewacji budynku przy ul. Kapitulnej 2. Dawniej mieściło się tam dowództwo 2. Dywizji Piechoty Legionów, a dziś to siedziba Biura Wystaw Artystycznych. Tablica została ufundowana m.in. przez Oddział IPN w Krakowie i Delegaturę IPN w Kielcach. Nawiązuje ona do zrealizowanego przez IPN i miasto Kielce pomnika, który został postawiony na terenie byłego obozu KL Sachsenhausen.

Zebrani złożyli przed tablicą wieńce i znicze. Delegaturę Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach reprezentował dr Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki z Referatu Badań Historycznych. Jednym z punktów programu była prezentacja należącej do generała Roi odznaki 3 Brygady Legionów Polskich.

Uroczystość zorganizowało Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej 4. Pułku Piechoty Legionów w Kielcach wraz z Delegaturą Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach.

Gen. Bolesław Roja

Pochodził z kresów, urodził się niedaleko Lwowa we wsi Bryńce Zagórne 4 kwietnia 1876 r. w rodzinie o tradycjach wojskowych. Swoją sławę zdobył w okresie I Wojny Światowej, gdy jako dowódca legionowy wykazywał się ogromną brawurą, prowadząc swych żołnierzy do walki.

Był założycielem i pierwszym dowódcą legendarnego 4. Pułku Piechoty Legionów Polskich, którego żołnierze służyli w okresie międzywojennym w Kielcach - w 4 Pułku Piechoty Legionów.

Roja był jednym z czterech sygnatariuszy rozkazu o utworzeniu odrodzonego Wojska Polskiego. Zajmował jedną z najważniejszych pozycji w hierarchii wojskowej. Pod dowództwem generała Rozwadowskiego, to właśnie Roi przyszło dowodzić odsieczą Lwowa w 1918-1919 roku. Wkrótce został mianowany pierwszym Szefem Okręgu Generalnego Kielce. Zaledwie kilka miesięcy mieszkał w Kielcach i został dowódcą 2. Armii Wojska Polskiego.

W okresie międzywojennym piastował wiele funkcji społecznych oraz został Posłem na Sejm RP. Cieszył się ogromnym szacunkiem wśród żołnierzy i społeczeństwa Polskiego.

Był niepokornym oficerem. Charakteryzowały go niezwykle silne wartości etyczne. Bronił godności i prawdy. Sprzeciwił się rządom sanacji po 1926 r. i podobnie jak wielu innych dowódców - jak. m.in. gen. Sikorski został odsunięty od wpływów na wojsko.

Po napaści Niemiec i ZSRR na Polskę w 1939 r. nie uciekł, lecz pozostał w kraju. Dla okupantów stał się celem numer 1 do likwidacji w ramach akcji przeciw inteligencji.

Aresztowano go na wiosnę 1940 roku. Z więzienia na Pawiaku trafił z początkiem maja do obozu KL Sachsenhausen koło Berlina. Przebywał w nim 2 tygodnie. Od pierwszych dni stał się celem szykan i brutalnych ataków ze strony ss-manów, wśród których szczególnym sadyzmem wykazywał się Wilhelm Schubert. To właśnie Schubert  27 maja 1940 r. zamordował generała na placu apelowym, dla przykładu przed resztą więźniów.
Bolesław Roja bronił godności oficera Wojska Polskiego i praw, jakie przysługują każdemu człowiekowi. Według zachowanych relacji świadków jego heroicznej śmierci, nie meldował się numerem obozowym lecz imieniem i nazwiskiem oraz stopniem wojskowym. W swych ostatnich słowach do swego oprawcy, na jego pytanie - a teraz kim jesteś? - miał powiedzieć: byłem jestem i umrę Polskim generałem.

Odznaka legionowa Roi w Kielcach

Klika dni temu do Kielc trafiła unikatowa pamiątka po generale - przyznana mu w 1917 roku odznaka Komendy III Brygady Legionów Polskich. Udało się to dzięki staraniom kieleckiego kolekcjonera i badacza historii 4 Pułku Piechoty Legionów. Niezwykle rzadką odznakę wykonano w ilości zaledwie około 100 numerowanych egzemplarzy.

Upamiętnienie generała Roi

Bolesław Roja został upamiętniony przez kielczan w miejscu jego śmierci - na terenie byłego obozu KL Sachsenhausen. To tam w 2020 r. stanął pomnik mu poświęcony - tuż obok monumentu pamięci dowódcy Armii Krajowej gen. Stefana Grota Roweckiego (przed wojną dowódcy piechoty dywizyjnej 2 DP Leg w Kielcach). Pomnik odsłonięto w maju 2022 r z uwagi na trwającą pandemię Covid-19. Inicjatorami upamiętnienia w Niemczech było Stowarzyszenie Pamięci Narodowej Czwartak w Kielcach, zaś fundatorami byli Miasto Kielce i Instytut Pamięci Narodowej.

W Kielcach o generale Roi przypomina tablica pamiątkowa na elewacji obecnej siedziby Biura Wystaw Artystycznych w Kielcach (do września 1939 r. Dowództwa 2 DP Leg.). Tablicę odsłonięto 10 listopada 2021 r. w roku jubileuszu 145. urodzin Roi. Wykonano ją z tego samego bloku granitu, który posłużył do wykucia cokołu pod pomnik w KL Sachsenhausen. Ma to symboliczne znaczenie i ściśle wiąże oba upamiętnienia ze sobą. Tablicę pamiątkową ufundowały Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej 4 Pułku Piechoty Legionów w Kielcach, Stowarzyszenie Pamięć i Tradycja im. Józefa Piłsudskiego w Kielcach oraz Instytut Pamięci Narodowej.